Aqoon kororsi
OPEC waxaa laga soo gaabshey Organization of Petroleum Exporting Countries somali ah waxey noqon kartaa Hey'ada mideysa dalalka soo saara batroolka ee OPEC.
Dalka Venezuela ayaa ahaa dalki ugu horeyay ee keentay fikir ah in Dawladaha dhaqlaahooda ku xidhan yahay Shidaalka aay samaystan Urur uu gar ah sanadkii 1949.
Dalka Venezuela ayaa ahaa dalki ugu horeyay ee keentay fikir ah in Dawladaha dhaqlaahooda ku xidhan yahay Shidaalka aay samaystan Urur uu gar ah sanadkii 1949. Waxana ku taageeray fikirkii Venezuela wadamada Iran , Gabon , Libiya ,Kuwait iyo Boqortoyada Sucuudia Arabia.
Sanadkii 1960,bishii October 14 ayaa waxa shir u ka dhacay Magalada Baghdad Casiimada Dalka Iraq.Shirkas waxa ka qayb galay Madaxda iyo Wasirada Shidalka ee wadama Iraq,Iran,Venzeuela,Kuwait iyo Saudia Arabia.
Sababaha iyo ujeedooyinka ka dembaysa kulankas aya aha sidii loo adkaayn ama xoojin laha ganacisga shidalka ee ka dhaxeeya dalalkas lana ilaaliyo,horumar-na lagu samayo qimaha iyo ganacisga petrolka.Natijadii shirkas aya Madaxdasi isla garteen in go’an la soo saro tas oo ah in la dhiso urur ka shaqeeya arimaha kor ku xusan waxana lagu magac daray OPEC “The Organization of Petroleum Exporting Countries”.
Xubnaha OPEC ayaa sii kordhay ka dib markay dalal farabadan aay ku so bireen kuwas oo kala ah Qatar (1961), Indonesia , Libya (1962), Emirates(1967), Algeria (1969) iyo Nigeria (1971).
Dalka Ecuador aya ka baxay ururka sanadki 1992 ka dib marku dalkas u bixini karii wayay 2$ million dollar tas oo ah fee-ga xubinimada.Lakiin sanadki 2007 ayay Ecuador dib ku so noqotay xubinimada OPEC.
Wadanka Angola ayaa ka mida wadamada dhawan ku so biirey OPEC waxanu so galay 2007. Dalalka Russia iyo Norway waxay ka mid yihiin xubnaha aan joogtada ahayn.
Dalka Indonesia ayaa ka baxay ururka marku dalkas ka mid noqday wadamada so deejiya shidalka.Sida sharciga OPEC uu dhigmayo waxa xubin ka noqoni kara dalalka dhoofiya shidalka.Wadamada so dejista lama ogola in ay xubin ka noqdan.
Headquater-ka OPEC ayaa ku tala Magalada Vienna Casimaada dalka Switzerland,xagas oo ay Madaxda iyo Wasiirada dalalka dhoofiya shidalka aay isku yimadan,shirarna ku qabtan.
Waxa imaka Xogahaye ka ah uruka OPEC Mr.Abdallah Salem el-Badri oo u dhashay dalka Libya waxana shaqada u qabsaday 2007.
Hadaba Wadamada kuu bahoobay Ururka OPEC ayaa badanka Xaddida waa soo sarka shidaalka .Qiimaha shidalkana wuxuu ku xidhan yahay inta Foosto ee shidaal aay soo saran wadamada OPEC.
Dalalka ugu keydka badan Shidalka (Reserve) :
1.Saudia Arabia 267 Billion Barrels/Day
2.Canada 179 Billion Barrels/Day
3.Iran 138 ,, ,, ,,
4.Iraq 115 ,, ,, ,,
5.Kuwait 104 ,, ,, ,,
6.UAE 98 ,, ,, ,,
7.Venezuela 87 ,, ,, ,,
8.Libya 41 ,, ,, ,,
9.Nigeria 36 ,, ,, ,,
Dalalka ugu soo Dejista badan (Import) :
1.USA 122,220 Barrels/day
2.Japan 5,097 Barrels/day
3.China 3438 ,, ,,
4.Germany 2483 ,, ,,
5.South Korea 2150 ,, ,,
6.France 1893 ,, ,,
Dalmar Omar Gacal
Nairobi- Kenya
qoraalkan waxuu soo baxay 19/01/10
Sunday, August 29, 2010
Burcad badeed?
Burcad badeed?
Dhawaanahaan waxaa isa soo taraya tirida marakiibta lagu afduubto xeebaha Somaliya. Arintaan ayaa waxay sababtay caalamka oo rabay in uu indhaha ka qabsado dambiyada culus ee laga geysanayo dhulka Somaliya uu haatan xariir iyo shirar ka yeesho arimaha Somaliya, inkastoo xiriirkaa uu ku saabsan yahay oo kaliya “sida looga hortagi lahaa dhibaatada ay u keeni karaan dhaqaalaha wadamada Europe, Asia iyo Mareykanka burcad badeeda Somalida”.
Waxaan qoraalkeyga oo ku saleysan maqaalada Reuters, AFP, Interfax, AP iyo ANP iyo arigtideyda shaqsi ahaan uga jawaabi doonaa su’aalaha hoos ku xussan:
Waa maxay sababta uu caalamka indha iyo dhagaha uga qabsaday arimaha Somaliya?
Waa ayo ‘burcad badeeda Somalida’?
Yaa ka dambeeyo ama maamulo waxaan lagu tilmaamay ‘burcad badeeda Somalida’?
Waa maxay danaha laga leeyahay hawlaha burcadnimo ee laga fulinayo xeebaha Somaliya?
Rajo malaga leeyahay in dalka Somaliya uu nabad iyo dowlad yeesho?
Caalamka:
Dalka Somaliya waxaa in muddo ah laga geysanayey falal ka dhan ah xaquuda aadanah. Ma rabo in aan kugu dawakhiyo tirada hogaamiye koxeed, wasiir, madaxweyne iyo dawladaha ajaanibka ah ee Somaliya ka geystay falalkaan ka dhanka ah xuquuxda aadanaha.
Basle waxaa isweydiin u baahneyn in Somaliya laga geystay falal uusan xamili karin uurka qofka caafimaad qaba. Arintaan iyada ah ayaa sababtay in caalamka uu indha ka qabsado arimaha Somaliya, maadaama aan maxkamad lagu soo taagi karin fal aysan joogin markii uu dhacayey isla markaan aysanba ogeyn in uu dhacay. Waxayna wadamada aduunka arimaha Somaliya u dhaafeen wadamo danaha ay Somaliya ka leeyihiin ay ka weyntahay cabsida ay ka qabaan in mustaqbalka maxkamad lasoo taagoo. Wadamadaan Somaliya falalkaan ka wada oo ay ugu horeyso Itoobiya, waxay ku dhiradeen ku dhaqaaqida falalkaan loo geysano caruurta iyo dumarka Somaliyeed markii ay Mareykanka ka heleen damaanad ah in aan maxkamad lasoo taagi doonin.
Wadamada EU waxay arimaha Somaliya ka ahaayeen mararka qaar dhax-dhaxaad markaad fiiriso kaalinta weyn ee uu Mareykanka ku leeyahay burbarka iyo dhibaatada wali ka socoto dalka Somaliya. Balse waxaan si saa'id ah u daboolneyn dhaqaalaha ay wadamada EU ku bixiyeen soo galitaanka iyo joogitaanka ciidamada Itoobiya / Uganda ee dalka Somaliya.
Waxaase dhacday in wadamada EU markii ay arkeen dhibaatada ka dhalatey maalmihii ugu horeeyey ee ay ciidamada Itoobiya soo galeen dalka Somaliya iyo tirada dadka gacanta ciidamda Itoobiya ku dhintay, in ay bilaabaan dib u gurasho. Siyaasiin reer Europe ah oo uu ka mid yahay Louis Michel, Eric van der Linden iyo Jens Orlander ayaa markiiba waxay bilaabeen in gudaha EU looga shiro dambiyad EU uga imaan kara falalka laga geysanayo Somaliya oo ay EU dhaqaale ku bixiso. Waxaana EU u suurto gashay in ay sameeyaan guddi ka kooban xeer yaqaano oo baritaan ku sameeyey eeda EU uga imaan karta falalka ay ciidamda Afrikaanka ah ee maal geliyeen ka geysanayaan dalka Somaliya. Waxay guddigaan ku guuleysteen in ay helaan qorsho ay EU uga baxsan karto hadii mustaqbalka maxkamad lasoo taago. Gushaan ay gareen guddiga waxay suurta galisay in markiiba lacagtii loo balan qaaday ciidamda Afrikaanka lagu wareejiyo gacanta dowladaha Afrikaanka ah.
Wixii maalintaa ka dameeyey EU waxay ku dadaashay in magacayada EU iyo Somaliya aan 1 buug lagu wada xussan 1 qalinna lagu wada qorin. Siyaasiinta reer Europe ugu tunka weyn waxay sidoo kale bilaabeen in wixii su'aalo ah oo ku saabsan Somaliya ay ka caga jiidaan. Sidoo kale siyaasiin badan oo Afrikaan, Asiaan iyo Mareykan ah waxay bilabeen in markasta oo ay maqlaan Somaliya ay dhagaha, afka iyo indha is qabtaan.
Majiraa caadil/maxkamad kuu ciqaabi karto fal aadan geysan amaba aadan ogeyn in uu dhacay?
Burcad badeeda Somalida
Somalida waa dad aadanaha intooda badan kaga roon bad-baadinta naftooda, iska dhicinta hogaamiye-koxeedyada, risiq doonka (ganacsi), u dagaalanka cadaalada iyo waxyaabo badan oo aan halkaan kusoo koobi karin.
Bal waxaad eegtaa hooyada Somaliyeed ee kadib markii ninkeedi la’dilay ganacsi ay gashay caruurteeda horumar ku gaarsiisyay.
Imisa caruur Somaliyeed oo waalidkood la dilay, ayaa si karti leh uga baxsaday dalka Somaliya maantana dhaqaalo ay ka sameeyeen dalka dibadiisa ku bixinnaya xalka Somaliya?
Dib ugu noqo wakhtiga ee soo xisaabi tirada shaqsiyaad awood leh ee ay gacan isaga qabteen shacabka Somaliya.
Sidoo kale soo xisaabi tirada buugta uu caalamka ka qoray sida kartida leh ee ay isaga qabteen gumeysigii adeegsanay hub xiligaa casriga ahaa oo ay ka mid yihiin dayuuradaha wax lagu laayo.
Si maantana la isaga dhiciyo burcad badeeda waxaa loo baahayn in marka hore dhawr arimood la ogaado.
Burcad badeedaan tirada badan Somaliya hore looguma arag, ee xagey ka yimideen?
Wuxu ma’ahan qabiil meel daga, oo meel ama oday loogu hagaago leh. Mana ahan jabhad ama maamul goboleed. Waa run in dad badan ay ku eedeeyeen maamul goboleedka Puntland uu ka dambeeyo hawlaha afduubka, balse aniga ma doonayo in aan qoraalkeyga ku weeraro maamul/qabiil.
Balse marka aan akhriyey qoraalada Admiral Philip Jones iyo Andrew Mwangura, oo ay 1-da bisah oktober 08 xabsiga u taxaabtay dowlada Kenya maadaam uu qoraal ka qoray markabka MV FAINA ee hubka u siday Kenya laguna heysto xeebte Eyl ee dalk Somaliya iyo qoraalo ay arimaha Somaliya kasoo saareen xafiisyo madaxbanaan oo isku hawla amaanka biyaha Somaliya. Waxaan arkay tirada afduubka oo sii kordheyso iyo dhaqaalah laga helo afduubkaan (sanadkaan kaliya waxaa la afduubay ka badan 30 markab, waxaana laga helay ka badan 30 milyan dollar)
Burcaddaan maahan dhalinyaro calooshood u shaqeystaal ah. Waxay leeyihiin maamul ka caawiyo:
- Qorsheynta falalka burcadnimo
- Helista hub casri ah
- Isticmaalka ama qaabka loo adeesado doomaha dheereeyo
- Helista iyo barashada isticmaalka qalabka isgaarsiinta casriga ah
- Guriyenta iyo waxyaabo badan oo u suurta galiyey in ay u sahlanaato afduubista ` maraakiibtaan.
Dhalinyaradaan ma’ahan kuwo matalo qabiil, inkasta oo intooda badan ay kasoo jeedaan hal qabiil, lamana oran karo waa kuwo u shaqeeyo dano qabiil.
Yaa ka dambeeyo ama maamulo?
Falalkaan waxaa ka dambeeyo siyaasiin Somaliyeed oo bilawgii dhaqaalo badan ku bixiyey, balse haatan hawlaha burcadnimo ka helo dhaqaalo / faa’iddo badan.
Siyaasiintaan waxay qaarkood ka mid ahaayeen dowladihii soo maray Somliya halka qaarkood ay wali xubun ka yihiin ama miisaan ku leeyihiin siyaasada DFKMG ah.
Danaha laga leeyahay
Caalamka wuxuu haatan ku hawlan yahay sidii uu kaga fogaan lahaa eed ku saabsan xuquuqda aadanaha oo mustaqbalka kaga timaado Somaliya. Sida awgeed waxay wadamada EU xaddadeen dhaqaalihii ay ku bixin jireen Somaliya. Arintaanna waxay sababtay in dhaqaalaha iyo awooda DFKMG ah uu hoos u dhac ku yimaado.
DFKMG / siyaasiinta qaarkood waxaa lasoo daristay cabsi saa’id ah. Waxaa yaraadey dhaqaalihii soo gali jirey DFKMG, ciidamada AMISOM oo dhaqale badan loo hayn iyo wararka sheegaya in Itoobiya ay kala baxeyso ciidankeeda Somaliya oo batay ayaa cabsi darran ku abuuray siyaasiin Somaliyeed.
Sida kaliya ee siyaasiintaan ay cabsidaan uga bixi karaan ayaa ah iyadoo caawinaad dalka dibadiisa ah ay helaan maadaama aysan wax kalsooni ah ka heysan shacabka Somaaliyeed.
Maadaama uu caalamka baroorka siyaasiintaan iyo DFKMG dhagaha ka fureystay waxay danta ku qasatay in la helo qaab kale oo caalamka markale loogu soo jeediyo arimaha Somaliya.
Shidaalka ay wadamada aduunka helaan 30% waxaa laso marsiiyaa wabiga Suez (Qanâ el Suweis). Waxuu wabigaan isku xiraa qaaradaha Afrika iyo Asiya waxaana isticmaalo sanad walba 15 kun oo markab.
Wadamad EU iyo Rush-ka amaanka wabigaan muhiim saa’id ah ayuu u leeyahay maxaa yeelay qeb weyn oo dhaqaalohooda ka mid ah ayaa ku xiran halkaan.
Sidaa awgeed waxay dantu ku kaliftay in ay wax ka badalaan siyaasadoodi ahayd wax ma maqlo waxna ma arko.
Xiriirkaan sida cajiibka lagu soo noleysiiyey wuxuu farxad galiyey tiro siyaasiin ah iyo DFKMG ah.
Wadamada haatan marakiibta dagaal usoo diray Somaliya ama qorshohoodu yahay waxaa ka mid ah: Belgium, Cyprus, France, Germany, Lithuania, the Netherlands, Spain, Sweden, Britain iyo Rusia. Waxaana lagu heshiiyey xafiiska weyn ee laga maamulayo qorsha laga hor tagaayo ‘barcad badeeda Somalida’ in laga dhigo magaalada London.
Waxaase su’aal ka taagneyn in mar walbo marakiib dagaal iyo dhaqaale caalamka laga helo aan lagu maamuli karin dalka iyo dadka Somaliyeed isla markaana ay muqaddas tahay in la helo kalsoonida Somalida.
Rajo
Somaliya waxay ka tilaabtay marxalado kala duwan, shakina kuma jiro in xaalada ay hadda ku jirto ka bixi doonto.
Waxaa soo kordhayo tirada dibad baxyada xorta ah ee ka dhaco Somali, tirada siyaasiinta dibada joogo ee midoobayo, tirada qabaa’ilada wada shaqeynayo si ay danta guud ee ka dhaxeyso u gaaraan iyo arimo badan oo ku dayasho muddan oo ay dhawaanahaan ku dhaqaaqeen muwaadiniin Somliyeed. Marka aad aragto tirada sii kordheyso dalka iyo dibidaba ee muwaadiniinta Somaliyeed ee wadaninimada ay ka muuqato isla markaan ka fogaanayo wax walba oo salka ku hayo qabiil iyo neceyb, waxaa kuu muuqanayo in xalku uu soo dhaw yahay.
Guul iyo nabad aan loo dhibtoonna ma raagaan.
W/Q Dalmar Omar Gacal
Hargeisa- Somalia
qoraalka waxuu ahaa 20/02/09
Dhawaanahaan waxaa isa soo taraya tirida marakiibta lagu afduubto xeebaha Somaliya. Arintaan ayaa waxay sababtay caalamka oo rabay in uu indhaha ka qabsado dambiyada culus ee laga geysanayo dhulka Somaliya uu haatan xariir iyo shirar ka yeesho arimaha Somaliya, inkastoo xiriirkaa uu ku saabsan yahay oo kaliya “sida looga hortagi lahaa dhibaatada ay u keeni karaan dhaqaalaha wadamada Europe, Asia iyo Mareykanka burcad badeeda Somalida”.
Waxaan qoraalkeyga oo ku saleysan maqaalada Reuters, AFP, Interfax, AP iyo ANP iyo arigtideyda shaqsi ahaan uga jawaabi doonaa su’aalaha hoos ku xussan:
Waa maxay sababta uu caalamka indha iyo dhagaha uga qabsaday arimaha Somaliya?
Waa ayo ‘burcad badeeda Somalida’?
Yaa ka dambeeyo ama maamulo waxaan lagu tilmaamay ‘burcad badeeda Somalida’?
Waa maxay danaha laga leeyahay hawlaha burcadnimo ee laga fulinayo xeebaha Somaliya?
Rajo malaga leeyahay in dalka Somaliya uu nabad iyo dowlad yeesho?
Caalamka:
Dalka Somaliya waxaa in muddo ah laga geysanayey falal ka dhan ah xaquuda aadanah. Ma rabo in aan kugu dawakhiyo tirada hogaamiye koxeed, wasiir, madaxweyne iyo dawladaha ajaanibka ah ee Somaliya ka geystay falalkaan ka dhanka ah xuquuxda aadanaha.
Basle waxaa isweydiin u baahneyn in Somaliya laga geystay falal uusan xamili karin uurka qofka caafimaad qaba. Arintaan iyada ah ayaa sababtay in caalamka uu indha ka qabsado arimaha Somaliya, maadaama aan maxkamad lagu soo taagi karin fal aysan joogin markii uu dhacayey isla markaan aysanba ogeyn in uu dhacay. Waxayna wadamada aduunka arimaha Somaliya u dhaafeen wadamo danaha ay Somaliya ka leeyihiin ay ka weyntahay cabsida ay ka qabaan in mustaqbalka maxkamad lasoo taagoo. Wadamadaan Somaliya falalkaan ka wada oo ay ugu horeyso Itoobiya, waxay ku dhiradeen ku dhaqaaqida falalkaan loo geysano caruurta iyo dumarka Somaliyeed markii ay Mareykanka ka heleen damaanad ah in aan maxkamad lasoo taagi doonin.
Wadamada EU waxay arimaha Somaliya ka ahaayeen mararka qaar dhax-dhaxaad markaad fiiriso kaalinta weyn ee uu Mareykanka ku leeyahay burbarka iyo dhibaatada wali ka socoto dalka Somaliya. Balse waxaan si saa'id ah u daboolneyn dhaqaalaha ay wadamada EU ku bixiyeen soo galitaanka iyo joogitaanka ciidamada Itoobiya / Uganda ee dalka Somaliya.
Waxaase dhacday in wadamada EU markii ay arkeen dhibaatada ka dhalatey maalmihii ugu horeeyey ee ay ciidamada Itoobiya soo galeen dalka Somaliya iyo tirada dadka gacanta ciidamda Itoobiya ku dhintay, in ay bilaabaan dib u gurasho. Siyaasiin reer Europe ah oo uu ka mid yahay Louis Michel, Eric van der Linden iyo Jens Orlander ayaa markiiba waxay bilaabeen in gudaha EU looga shiro dambiyad EU uga imaan kara falalka laga geysanayo Somaliya oo ay EU dhaqaale ku bixiso. Waxaana EU u suurto gashay in ay sameeyaan guddi ka kooban xeer yaqaano oo baritaan ku sameeyey eeda EU uga imaan karta falalka ay ciidamda Afrikaanka ah ee maal geliyeen ka geysanayaan dalka Somaliya. Waxay guddigaan ku guuleysteen in ay helaan qorsho ay EU uga baxsan karto hadii mustaqbalka maxkamad lasoo taago. Gushaan ay gareen guddiga waxay suurta galisay in markiiba lacagtii loo balan qaaday ciidamda Afrikaanka lagu wareejiyo gacanta dowladaha Afrikaanka ah.
Wixii maalintaa ka dameeyey EU waxay ku dadaashay in magacayada EU iyo Somaliya aan 1 buug lagu wada xussan 1 qalinna lagu wada qorin. Siyaasiinta reer Europe ugu tunka weyn waxay sidoo kale bilaabeen in wixii su'aalo ah oo ku saabsan Somaliya ay ka caga jiidaan. Sidoo kale siyaasiin badan oo Afrikaan, Asiaan iyo Mareykan ah waxay bilabeen in markasta oo ay maqlaan Somaliya ay dhagaha, afka iyo indha is qabtaan.
Majiraa caadil/maxkamad kuu ciqaabi karto fal aadan geysan amaba aadan ogeyn in uu dhacay?
Burcad badeeda Somalida
Somalida waa dad aadanaha intooda badan kaga roon bad-baadinta naftooda, iska dhicinta hogaamiye-koxeedyada, risiq doonka (ganacsi), u dagaalanka cadaalada iyo waxyaabo badan oo aan halkaan kusoo koobi karin.
Bal waxaad eegtaa hooyada Somaliyeed ee kadib markii ninkeedi la’dilay ganacsi ay gashay caruurteeda horumar ku gaarsiisyay.
Imisa caruur Somaliyeed oo waalidkood la dilay, ayaa si karti leh uga baxsaday dalka Somaliya maantana dhaqaalo ay ka sameeyeen dalka dibadiisa ku bixinnaya xalka Somaliya?
Dib ugu noqo wakhtiga ee soo xisaabi tirada shaqsiyaad awood leh ee ay gacan isaga qabteen shacabka Somaliya.
Sidoo kale soo xisaabi tirada buugta uu caalamka ka qoray sida kartida leh ee ay isaga qabteen gumeysigii adeegsanay hub xiligaa casriga ahaa oo ay ka mid yihiin dayuuradaha wax lagu laayo.
Si maantana la isaga dhiciyo burcad badeeda waxaa loo baahayn in marka hore dhawr arimood la ogaado.
Burcad badeedaan tirada badan Somaliya hore looguma arag, ee xagey ka yimideen?
Wuxu ma’ahan qabiil meel daga, oo meel ama oday loogu hagaago leh. Mana ahan jabhad ama maamul goboleed. Waa run in dad badan ay ku eedeeyeen maamul goboleedka Puntland uu ka dambeeyo hawlaha afduubka, balse aniga ma doonayo in aan qoraalkeyga ku weeraro maamul/qabiil.
Balse marka aan akhriyey qoraalada Admiral Philip Jones iyo Andrew Mwangura, oo ay 1-da bisah oktober 08 xabsiga u taxaabtay dowlada Kenya maadaam uu qoraal ka qoray markabka MV FAINA ee hubka u siday Kenya laguna heysto xeebte Eyl ee dalk Somaliya iyo qoraalo ay arimaha Somaliya kasoo saareen xafiisyo madaxbanaan oo isku hawla amaanka biyaha Somaliya. Waxaan arkay tirada afduubka oo sii kordheyso iyo dhaqaalah laga helo afduubkaan (sanadkaan kaliya waxaa la afduubay ka badan 30 markab, waxaana laga helay ka badan 30 milyan dollar)
Burcaddaan maahan dhalinyaro calooshood u shaqeystaal ah. Waxay leeyihiin maamul ka caawiyo:
- Qorsheynta falalka burcadnimo
- Helista hub casri ah
- Isticmaalka ama qaabka loo adeesado doomaha dheereeyo
- Helista iyo barashada isticmaalka qalabka isgaarsiinta casriga ah
- Guriyenta iyo waxyaabo badan oo u suurta galiyey in ay u sahlanaato afduubista ` maraakiibtaan.
Dhalinyaradaan ma’ahan kuwo matalo qabiil, inkasta oo intooda badan ay kasoo jeedaan hal qabiil, lamana oran karo waa kuwo u shaqeeyo dano qabiil.
Yaa ka dambeeyo ama maamulo?
Falalkaan waxaa ka dambeeyo siyaasiin Somaliyeed oo bilawgii dhaqaalo badan ku bixiyey, balse haatan hawlaha burcadnimo ka helo dhaqaalo / faa’iddo badan.
Siyaasiintaan waxay qaarkood ka mid ahaayeen dowladihii soo maray Somliya halka qaarkood ay wali xubun ka yihiin ama miisaan ku leeyihiin siyaasada DFKMG ah.
Danaha laga leeyahay
Caalamka wuxuu haatan ku hawlan yahay sidii uu kaga fogaan lahaa eed ku saabsan xuquuqda aadanaha oo mustaqbalka kaga timaado Somaliya. Sida awgeed waxay wadamada EU xaddadeen dhaqaalihii ay ku bixin jireen Somaliya. Arintaanna waxay sababtay in dhaqaalaha iyo awooda DFKMG ah uu hoos u dhac ku yimaado.
DFKMG / siyaasiinta qaarkood waxaa lasoo daristay cabsi saa’id ah. Waxaa yaraadey dhaqaalihii soo gali jirey DFKMG, ciidamada AMISOM oo dhaqale badan loo hayn iyo wararka sheegaya in Itoobiya ay kala baxeyso ciidankeeda Somaliya oo batay ayaa cabsi darran ku abuuray siyaasiin Somaliyeed.
Sida kaliya ee siyaasiintaan ay cabsidaan uga bixi karaan ayaa ah iyadoo caawinaad dalka dibadiisa ah ay helaan maadaama aysan wax kalsooni ah ka heysan shacabka Somaaliyeed.
Maadaama uu caalamka baroorka siyaasiintaan iyo DFKMG dhagaha ka fureystay waxay danta ku qasatay in la helo qaab kale oo caalamka markale loogu soo jeediyo arimaha Somaliya.
Shidaalka ay wadamada aduunka helaan 30% waxaa laso marsiiyaa wabiga Suez (Qanâ el Suweis). Waxuu wabigaan isku xiraa qaaradaha Afrika iyo Asiya waxaana isticmaalo sanad walba 15 kun oo markab.
Wadamad EU iyo Rush-ka amaanka wabigaan muhiim saa’id ah ayuu u leeyahay maxaa yeelay qeb weyn oo dhaqaalohooda ka mid ah ayaa ku xiran halkaan.
Sidaa awgeed waxay dantu ku kaliftay in ay wax ka badalaan siyaasadoodi ahayd wax ma maqlo waxna ma arko.
Xiriirkaan sida cajiibka lagu soo noleysiiyey wuxuu farxad galiyey tiro siyaasiin ah iyo DFKMG ah.
Wadamada haatan marakiibta dagaal usoo diray Somaliya ama qorshohoodu yahay waxaa ka mid ah: Belgium, Cyprus, France, Germany, Lithuania, the Netherlands, Spain, Sweden, Britain iyo Rusia. Waxaana lagu heshiiyey xafiiska weyn ee laga maamulayo qorsha laga hor tagaayo ‘barcad badeeda Somalida’ in laga dhigo magaalada London.
Waxaase su’aal ka taagneyn in mar walbo marakiib dagaal iyo dhaqaale caalamka laga helo aan lagu maamuli karin dalka iyo dadka Somaliyeed isla markaana ay muqaddas tahay in la helo kalsoonida Somalida.
Rajo
Somaliya waxay ka tilaabtay marxalado kala duwan, shakina kuma jiro in xaalada ay hadda ku jirto ka bixi doonto.
Waxaa soo kordhayo tirada dibad baxyada xorta ah ee ka dhaco Somali, tirada siyaasiinta dibada joogo ee midoobayo, tirada qabaa’ilada wada shaqeynayo si ay danta guud ee ka dhaxeyso u gaaraan iyo arimo badan oo ku dayasho muddan oo ay dhawaanahaan ku dhaqaaqeen muwaadiniin Somliyeed. Marka aad aragto tirada sii kordheyso dalka iyo dibidaba ee muwaadiniinta Somaliyeed ee wadaninimada ay ka muuqato isla markaan ka fogaanayo wax walba oo salka ku hayo qabiil iyo neceyb, waxaa kuu muuqanayo in xalku uu soo dhaw yahay.
Guul iyo nabad aan loo dhibtoonna ma raagaan.
W/Q Dalmar Omar Gacal
Hargeisa- Somalia
qoraalka waxuu ahaa 20/02/09
SIDEE LAGU HELAA SHAHAADADA TACDIILKA AMA ISBARBARDHIGA (THE EQUIVELENCE CERTIFICATE) EE WADANKAN PAKISTAN?
SIDEE LAGU HELAA SHAHAADADA TACDIILKA AMA ISBARBARDHIGA (THE EQUIVELENCE CERTIFICATE) EE WADANKAN PAKISTAN?
HORDHAC/GOGOL DHIG
Allaah ayaa mahad oo idil iska leh, nabadgalyo iyo naxariisina Nabigeena Muxammad ah Allaah ha siiyo.
Intaa kabacdi; Shahaadada Tacdiilka (The Equivelence Certificate) ayaa ah, shahaado ardeyda Soomaaliyeed si aad ah eey ugu wareereen, waliba qaar mustaqbalkooda waxbarasho Mugdi weyn galisey oo gilgishey dhab ahaan, illaa maantadan lajoogana ardey aad u farabadan ayaa ku wareersan Shahaadadaa Muhiimka ah. Nasiib wanaag! Waxaan isu xilsaarney in aan baaritaan xoogan ku sameeyno dhibka jira, si aan u ogaano waxa keeney, waxa gaarsiiyey meesha uu gaarey iyo Xalka arintan jiqda isku ah ee madaxa isla gashey, taasoo Alla mahadiis Nasiib wanaag aan soo helney! Ugu dambeyna waxaan usoo gudbineynaa Xalkaas loo wada ooman yahay ummadweynta Soomaaliyeed si looga faa’ideysto. Waxaana Allaah ka rajeyneynaa in Waalid farabadan iyo ardeydooduba warbixintan xaqiiqdii Utun ama Mariid ku taagneyd ka siibi doonto, Duco hal haleel ahna inoo duceeyndoonaan. Anigan qorey, intii iga caawisey iyo website-kan qiimaha badan ee ummada wanaagan usoo gudbinaya, ajar iyo xasanaad aan lasoo koobi karinna Allaah uu inaga wada siiyo.Aamin
WAXA EEY TAHAY SHAHAADADA TACDIILKA AMA SHAHAADADA ISBARBARDHIGA (EQUIVELENCE CERTIFICATE}
Hadii aan marka ugu horeeysa qeexno ama tacriifino (The Defenition) Shahaadada Tacdiilka ama Shahaadada Isbarbardhiga (The Equivelence certificate), waa shahaado cadeyneysa in shahaadada ardeygu kala yimid wadan kale eey la mid tahay tan laga qaato wadankan Pakistan ee ardeygu uu doonayo in uu waxkabarato. Shahaadadan ardeygu wuu u baahan yahay marba hadii uu Shahaadooyinkiisa dibada kala yimid, rabana in uu wadankan Pakistan waxbarashadiisa kasii wato. Shahaadada ardeygu uu wato waxeey noqon kartaa mid Dugsi sare, ama mid ah heerarka kala duwan ee waxbarashada jaamacadeed.
Shahaadadan Isbarbardhiga ama Tacdiilka waxaa loo kala qaadaa labo qeybood. Waa mida Koobaade ardeyda wadata shahaadada Dugsiga sare, taasoo eey kala yimaadeen wadan aan Pakistan aheyn, waxaa loo sameeyey meel u gaar ah oo eey ka doontaan. Qeybta kale waa ardeyda wadata shahaadooyinka kala gadisan ee jaamacadeed iyana waxaa loo sameeyey meel kaloo aan aheyn isla xaruntii hore, inkastoo labada waaxoodba eey isla hoos tagayaan kana mid yihiin Hey’ada Tacliinta Sare ee wadankan Pakistan ee loo yaqaa (Higher Education Commission “HEC”).
Ardeyda dooneysa in eey jaamacad ka bilaabaan wadankan Pakistan, waxaaa looga baahan yahay in eey soo qaataan waxbarashada asaasiga ah ee ka kooban 12-ka sano “12- years of formal basic education” taasoo kala ah: Dugsiga Hoose , midka Dhexe iyo Kan sareba. Maadaama ardeydaas eeysan wadankan ku qaadan 12-kaa sano ee waxbarasho, waa in eey heeystaan shahaadadan cadeyneysa (The Equivelence Certificate) in eey soo qaateen waxbarasho 12-sano ah, waliba 12-kaa sano la midtahay 12-ka sano ee waxbarashada asaasiga ah ee wadankan Pakistan laga qaato. Shahaadadaas waxeey ka saacideysaa ardeyda in eey si dhib la’aan ah loogu ogolaado waxbarashada jaamacadeed ee wadankan Pakistan, una noqdaan ardey u qalanta “Qualified” waxbarasho Jaamacadeed.
DHIBKA MARKII HORE KATAAGNAA SHAHAADADA TACDIILKA AMA ISBARBARDHIAG
Xaqiiqdii in Mudo aheydba dhib weyn ayaa ka taagnaa helidda Shahaadadan. Ardey aad u farabadanna waa eey ku rafaadeen, qaar ayaa iyagoo jaamacada dhamaad u mareyso kusigteen in Shahaadadaa darteen loogaba eryo gabi ahaanba waxbarashadii jaamacadeed. Illaa iyo hadana ardeybaa qarka u saaran in laga joojiyo waxbarashada jaamacadda. Ardey kaloo jaamacaddii dhameeyseyna waxaa laga xayirey oo loo diidey Shaahadadii jaamacadeed (The Degree) laguna yiri illaa aad keentaan shahaadada tacdiilka, cidiba idin siinmeyso Degree-giina.
Waxaa is weydiin mudan; hadii waqtiyadii hore Shahaadadan iska sahlaneyd helideeda maxaa keeynay in laga joojiyo Soomaalida siinta shahaadadan? Waxaa loo aaneeynayaa dhowrkan arimood ee soo socda:
1-Niman Si Khaldan u fikirey: Marka aan leeyahay niman si khaldan u fikirey, waa sax maxaa yeeley hadii akhristoow sida eey u fikireen sababtey in ardeyda Soomaaliyeed dukumiintiyo eey heli jireen, gabi ahaanba waayeen oo loodiidey, soow fikirkooda ma qaldana? ayaguna soow kuma sifoobayaan niman si khaldan u fikirey? Jawaabtu waa haa. Mudo markii xafiisyada Pakistan u qaabilsan dukumiintiyada ardeyda Ajaanibta ah Soomaalida ku wareersanaayeen, ayaa waxaa eey madaxdii Pakistan-ta aheyd ee qaabilsaneyd howlahan weydiiyeen ardeydii Soomaaliyeed iyagoo dhahaya “waxaad inoo keentaan ardeydiina Soomaaliyeed bil gudaheed shahaadooyin eey ku kala saxiixan yihiin boqolaal waziir oo midkastaba saxiixiisa u gaaryahay, ee waziiradiinu ma maaliskasta ayaa la badalaa mise wax weyn ayaa si idinka ah? Hadii aan si kale u dhahno micnuhu waa “Ma Foojiriisteyaal baad tihiin?” Guuxa markii uu batey ayaa waxaa Xafiisyada Dowlada tagay Koox is wadata, waxeeyna u geeyeen shahaado gaar ah, waxeey u sheegeen mida eey wataan in eey tahay tan kaliya ee saxda ah, taasna eey noqoto mida eey tahay in eey aqbasho Dowlada Pakistan, waxa kalana eey yihiin wax qaldan oo aan sax aheyn gabi ahaantoodaba, lana soo wadafarsameeyey, sidaa daraadeedna eey qashinka ku daraan. Ogoow akhristoow! Talaabadaas khaldan ka hor ardeyda Soomaaliyeed waxeey geeysan jireen shahaadadii eey wataan, ha ahaadeen shaadooyinkii Dowladii ka horeysey buburka, ama shahaadooyinka Iskuulada waqtigan shaqeeya, iyo hey’adaha eey ku bahoobeen intaba sida: FPENS. Natiijadii waxeey noqotey in Shahaadadii eey la gulfinayeena cidi ka aqbalin, kuwii kalana guud ahaanba la joojiyo! Xaqiiqda ayaa waxeey tahay “Meelkastoo Soomaalida ka xiranta, Soomaali kale ayaa Sooxirtey” laga yaabe in eey is lahaayeen, ummada dhuunta qabta, “Mukhallasiin” ka noqda, kadibana ka lacageysta!. Soow xaalkuba ma noqon “ Afkiibaa Juuqda gabay!”
2-Burburka ku yimid Wadankeeni Hooyo, Cabdalla Shideeye iyo Xarumahiisa Dalka: Arinta labaad ee loo aaneynayo ayaa waxeey tahay burburka ku yimid wadankeenii Hooyo. Wadan burburkiisa wuxuu yahay isaga sheekeeyn meyno oo waa waxa nadhigey meesha Soomaali taal manta, ee xaqiiqdii dad badani kaba quusteen “Naxariista Allaah lagama quustee”. Burburkii wadanka waxaa la burburey waxkastoo Soomaali Shansaneeysey. Hadaanse dhinaca Ardeyda iyo waxbarashadooda si gaar ah uga hadlo, waxeey waayeen waxbarashadii lacag la’aanta aheyd dibadana Dowladoodu ugu diri jirtey, halkii waalid aan waxba heysan culeyskaa lagu fiirsan lahaa, -waqtigan dhibka badana iskaba daa warkiisa- iyo ufududeynta waxkastoo wadanka ardeygu waxkabaranayo uu uga baahdo, inkastoo aan maantaba leenahay Safaarado Agoon ah.
Hadaan usoo laabto Maxallushaahidka ama ujeedada hadalka, akhristoow waxaa dhacda in laba shahaado oo wadanka laga soo wada qaatey iskuna waqti ah, ayaa midi waxaa uu magaca wadanka ugu qoran yahay sidatan: Jamhuuriyada Dimoqraadiga Soomaaliya “Somali Democratic Republic” halka tan kalana uu ugu qoran yahay Jamhuuriyada Soomaaliya “Somali Republic” labadii ardey oo halmar wadanka isla yimid, hal wadanna kawada Socda, iskuna waqti ah, ayaa magacii wadanku kala duwan yahay, sidee Dowlada loola tagayo u fasiran kartaa? Dabcan magaca wadan mararka qaar weey dhacdaa in la badalo, laakiin mar hadii la badalo wixii dukumiinti ah ee ka dambeeya waqtiga magaca wadanka la badaley, waxeey qaataan magaca cusub ee Wadanka loo bixiyey, laakiin hadii labadan Shahaado ee isku waqtiga la bixiyey, magacii wadankaas laba siyaabo ugu kala qoran yahay, bal adiga si uun u sharax! Waxeey Soomaalidu tiraahdaa “Nimaan yaabinaa waa yaabey yiraa (dhaha)” waxaase intaa kasii dhib badan labadaa magac ee halka wadanba aan wadannee, “Waa ka daroo dibi dhale!” shahaadooyinka haltaariiq lawada saxiixey ayaa waxaa kala saxiixey waziirayaal Waxbarasho ee aan lasoo koobi Karin cadadooda, oo midba magaciisa iyo saxiixiisuba u gaar yihiin!, waayaabe ma waxaan dhahnaa Ilbiriqsiyo ayaa Waziiradeena waxbarasho loo badalaa!?. Waxaa sidoo kale jirta in shahaadooyinka qaar dadka farsameeya eey ku soo gaaraan iyadoo magaca waziirku ku daabacan yahay oo mabadalikaraan, laakiin maadaama meelo farabadan oo isla Cabdalla Shideeye ah lagu sameeyo iyo xarumihiisa kala madaxa banaanba ee daafaha wadankoo idil ku kala yaala, waxaa saxiixa Shahaadadaas iyadoo magaca waziirku uu ku daabacan soo baxdey ninka markaa uun kuu sameynaya, hadaba waxaa kuusoo baxa magaca hal waziir waxbarasho, malaayiin Saxiix oo kala Duwana leh!, keebaa sax ah? keebaase khaldan? BaL adiguba isweydii! Sideed u sharaxeysaa Ileyn waxa Dukumiintiyada loogeynayo waa Dowlad nidaam iyo kala dambeyn leh oo sida eey xoriyada u qaadatey Augost14,1947 aan sideena oo kale dib u noqon oo aan is cunine.?
Xikmadaheena Soomaaliyeed ee Hodonka ah ayaa waxaa ka mid ah mid dhaheysa “Gaalka dil Gartiisana sii” oo micnaheedu yahay: Hadii aad waxsheegeeyso xumaan iyo wanaagba ka sheeg, inta aad xumaanta uun sheegi laheyd. Xaqiiqdii Cabdalla Shideeye wuxuu ummada u hayaa howshii wazaaradihii Dowlada ummada u qaban jireen, marka laga hadlo wixii dukumiintiyo ku saabtsan. Xaqiiqduse waxeey tahay waxwalboo wanaag leh xumaana wey leeyihiin haba kala badnaadeene.
Cabdalla Shideeye, isagaa ah meesha waxkasoo baxaan, marka waad dareemi kartaa kaalinta uu ku yeelan karo dhibka jira.Waxaa dhacda in Shahaadooyinka uu cabdalla Shideeye Sameeyo qaar waxyaabo xaqiiqdii iyagu eey ku filnaan lahaayeen, eeysan wax mas’uuliyad ah iska saarin- laga yaabe in qaarkood tabarba eey ka noqotey-. Wixii dhib guud ah ee jira ee wax weyn eeysan ka qaban Karin waa gaar, laakiin wixii eey ku filanyihiin waxaa wanaagsanaan laheyn in eey si dadnimo leh ugu guntadaan. Tusaale ahaan waxaa ardey degdeg kusoo baxaya loosoo sameynayaa oo hoosta laga soo galinayaa shahaado maadooyinka qaarna loosoo buuxbuuxiyey, qaar kalana meeshii oo banaan laga tagayba, ama magacii maadada meesha ku qoran yahay ayadoo buundooyinkiina banaanyihiin, halka kuwo kalana maadooyinkii iyo buundooyinkiiba qoran yihiin laakiin loo qorey in ardeygu maado kastaa ku dhacsan yahay oo kale, halka luqadaha qaarna eey buundooyin sareeya ugu qoran yihiin -waa isla shahaadadiiye akhristoow ogoow!-.
Bal fiiri sawirka Shahaadadan ee la socta warbixintan. Maxaa yeeley dadka kawada shaqeysta cabdalla Shideeye qasab maaha in eey isku si uwada yaqaanaan Carabiga, Soomaaliga iyo English-ka, ummad farabadan ayaa waqtigu geeyey cabdalla Shideeye, waligoodba yeysan xafiis shaqadiis arkine, ileyn “Dani waa Seetee!”
Shahaadadii Khaldaneyd ee Cabdalla Shideeye
Waxaa iigu Yaab badneyd markii Arday aan u xareynayey Shahaadadan Tacdiinka aan ku baraarugey in Sanadka uu Dhashey ee ugu qoran Baasaboorkiisa iyo kan ugu qoran Shahaadada Dugsiga Sare eeyba u dhaxeeyo Sanad dhan! Sanadkee baad u qoreysaa ardeygaa? Hadiise aad sidaas ku gudbiso oo lagu qabsado wixiisoo dhan soow Cancel maaha? Waliba soow lagama yaabo in eey Saameyn Mustaqbalkiisa waxbarasho ee Wadankan Pakistan ku yeelato? “Allow Sahal Amuuraha, Anna waan ku Sugayaa!”
MUKHALLISIINTA IYO MAXAA KALA HEYSTA ARDEYDA SOOMAALIYEED EE WADANKAN PAKISTAN
Soomaalida ayaa waxeey ku maahmaahdaa “Nin Bukoow Boqoli kuu talisey!” taasoo micnaheedu yahay marka qofku Bukoodo/Xanuunsado/jirrado, cidkastaa talo kusoo tuurta, “Bal sidaasna maa lagu dayo/tijaabiyo!” ayaa qofkiiba ka naxaya dhahaa.
Dhibweyn ayaa ka taagnaa helida Shahaadadan Muhiimka ah. Dhibkaa jira darteed waxeey noqotey in xalkastaa leysku dayo. Qaar Cabdalla shideeye ayey Lasoo xiriireen -ileyn iyagaa waxkasta farsameyn jiraye- si uun jaamacada eey u tusiyaan, shahaadadii ka xanibneydna ugu qaataan, waana arrin aad u Risky badan, maxaa yeeley waa shahaado leh Tiro Tixane ah “Serial number”, wey sahlan tahay in lagugu qabto, hadhowna lagugu qaado xukun “Foojiriinte!” oo ah mid aan sahlaneyn. Pakistan-se waxaa kugu filan in halmar lagugu tuuro “Xamsiyadeeda sida sahlan lagu galo laakiin sanado eey qaadato in lagu soo xasuusto”.
Maxbuus Pakistani ah laguna magacaabo Shehbaz Javed oo laga daawadey TV-ga DAWN NEWS ayaa wuxuu yiri “Waxaa leygu xukumey halsano oo kaliya waxaana hadda ii dhamaadey Tobankii sano, walina waan ku jiraa!!!” Soomaalida qaarkeedse waa Qar iska tuuryaal. Cabdalla shideeyuhu aduunka meelkastuu ka jiraaye, qaarbaan Soomaaliyaba waxba u dirsan oo gudahaba ka heley kuwo wax farsameeya, ayadoo dadka intiisa badan looga dhigey mid saxan, maadaama eeysan ka warheyn, loogana qaatey dukumiintigaa “Bugta ah” lacago u dhexeeya Rs: 9,000/ taasoo la eg ( $150), -illaa 12,000/ ($200/) dabcan qiime kasii badanna waa jiraa kaasooo dad looga qaatey-.Soomaalida ayaa waxeey tiraahdaa “Ilaahoow qof aan wax ogeyn ha cadaabin” Lacagtaa waxaa ardeyda ka daldasha niman Soomaali ah oo la qaraabta niman Suudaan iyo Pakistaani ah, oo waa kala qeybsadaan wixii ardeygaa Soomaaliyeed looga helo waraaqahaa aan waxba istaahilin. Mukhalasiinta qaarkooda “Goowso Dhacsadeyna” waxeey Pakistan-ta u tuuraan Shantoo Boqol oo rubi ($8.3/) wixii kalana iyagaa qaata.
Qaabka ugu xun ee Mukhalasiinta qaar ee ugu indhaha adag sameeyaan ayaa waxaa ka mid ah, in eey u tagaan madaxda joogta meelaha laga bixiyo dukumiintiyada Muhiimka ah nuucii eey rabaan ha ahaadeene, kadibna ku yiraahdaan ninkii Pakistaniga ahaa “War maxaad lacag la’aan ugu bixineysaa Dukumiintiyadan, dadkan lacag waa weyn ayaanba nooga qaadi karaaye, hada kabacdi kiiba Soomaali ah ee kuu yimaada hebel u tag dheh, si aan u noqdo qofka kaliya ee wax kaasoo sameyn kara, ee heliba kara dukumiintigaa loo baahanyahay, waa ballan in aan lacag ka wada dharagnee” Pakistani markii horaba mushaarka ku yaraa, dukumiinti uusan lacag gaar ahna ku heli jirina bixinjirey, hadii Dollar waa weyn la baro, soow ummadoo dhan hal Mukhallas cunaha ha ku wada dhago maaha!? Akhristoow meesha Hunguri dadka qaar la galayse Arag!
Xaalku intaa kuma ekee, waxaa jira warar Suuqeed ayaamahan Soomaalida wadankan Pakistan isla dhexwareegeysey, kaasoo sheegaya in Shahaadooyinka lagu soo sameeyo Cabdalla Shideeye kala roonyihiin! Tusaale ahaan in shahaadada “Nin gaar ah” uu sameeyo laga aqoon sanyahay wadankan Pakistan! Oo hadii aad ninkaas kasoo sameysato shahaadada dugsiga Sare, aad heleyso Shahaadada Tacdiilka ah ee lagu wareersan yahay, waliba si fudud lagugu siinayo. Waxaas wax kajiraa haba yaraatee ma jiraan. In warkaas dhahaya shahaadada nin hebel sameeyo ayaa saxan uusan habayaraadee waxba ka jirin waxaan u cuskanayaa oo dabcan wax loo cuskado ugu haboon xaqiiqatan, xiriirka aan la yeeshey Safiirka Soomaaliyeed ee wadankan Pakistan H.E Danjire Mudane Cabdisalaan Xaaji Axmed Liibaan, wuxuuna ii xaqiijiyey in waxaasi eeysan waxba ka jirin, Aniganna waxaan u xareeyey dhowr ardey oo Shahaadooyin kala Duwan ee Cabdalla Shideeye wata, weyna usoo wada baxdey oo Alla mahadiis hadda wey wada heystaan. Kuwii warkaa faafiyey ula jeedada eey ka lahaayeen Nin walboow sidaad rabto u qaado!
Waxaa jirta in Shahaadada ugu roon ee Pakistan qofba la soo aado eey tahay shahaadada FPENS, waliba waxeey nimankan Pakistan-ta ku dhagan yihiin Shahaadadii FPENS-ka ee wadata Saxiixii Ustaad Axmed Cabdullaahi Sheik Muxammad (Macallimkeygii Taariikhda islaamka ee Dugsigeygii Sare, ahna Madaxa Iskuulkeeygii Mu’assasatul Imam-A-shaafici.). Waxaanse hubaa in Safaarada Dadaal u geli doonto in eey ka dhaadhiciso xafiisyadan Pakistan-ta in gudoomiyayaasha is bedeli karaan, sidaasna sixiix kale ku imaankaro, inkastoo wixiiba FPENS wata raja weyn lee yihiin, gaar ahaan marka aad xareysaneyso engineering ama Medicine. Xaqiiqdii ma garanayo waxa ku dhacay hey’adihii kale sida: SAFE iyo SOFA. Laakiin Shahaadooyinkii kaloo idil ee Cabdalla Shideeye ama Dowladii Millatery-ga, wax eey is dhaamaan haba yaraatee ma jiraan ee “Guntiga Dhiisha ka dhigo”.
MALLA HELAA SHAHAADADAN?, WADADEESE LOOMARAA?
Waxaan dagaal xoogan kala kulmey rag isugu jirey Mukhallasiin Socod barad ah oo afka kala tagay oo Hungurigoodu uu Caqligiiba ka dheereeyey, iyo Mukhallasiintii ku Goowso dhacsatey ee meesha ka Hunguri baratey. Soomaalida ayaa tiraahda “Dawaco (Dacawo) meeshii eey macmacaan ku barato ayey Macluul ugu baqtidaa” waxaa leygula dagaaley in aan ahay nin aan shaqeysaneyn, ragu in uu shaqeystana aan u ogoleyn,“Riibi geedo ma daaqo, lagamana Daaqo” Rag ayaa yiri lacag xoogan ayaa la inoo ogolyahay ee Cabdi Boqorow wadadan hadii aad soo heshey Anagana inoo sheeg “Sir ahaan” Nimcatul Fashuuqanna inala guro oo ummada ha gaarsiin, hadii aad rabto adiga ayaan kuu wada keeneynaa lacagta aan dadka ka qaadno iyo dukumiintiyadaba ee adiga xaree lacagtana inoo qeybi ee fadlan ummada ha gaarsiin. Waxaan ku iri “Lacagtaa Ilaah meel ka kheyr badan ha iiga Sahlo” maxaa yeeley xaqiiqdu waxeey tahay, qofka laga qaadayo $200/ waa dhibane nafla Caarignimo wado, oo aan garaneyn meel kaluu aado, hadii xaqiiqda sida lagu soo helo uu ogaan lahaana ma bixiyeen lacagtaa, wax gaar ah uusan isaga qabsan karin oo nimankan qabanayaana ma jiro, soow lacagtaa Xaaraan maaha marka?
Mukhallasiinta qaar ayaa ku qaraabta in eey wadada caadiga ah ee lagu helo dukumiintiyada qaar soo raadiyaan oo dadaal galiyaan, markii eey soo helaana dadka uga dhiga wax aan la heli Karin in eey iyagu doonaan maahane. Calool xumada jirta ayaase waxeey tahay in ummadu eeysanba rabin in eey is luraan (Is dhibaanba) oo hadiiba la yiraahdo “Hebelbaa sameeya ama soosaara dukumiintigaas”, waxeey horey ka leeyihiin “Lacagta waa iga tan ee hoo”, ayadoo laga yaabo in guriga Muskiisaba uu ku yaalo xafiiska la geynayo, isagoo lacag la’aan ah, wadaduna fududahay. Marka lacagtii larabana waa lagaa qaadanayaa, gurigaada Muskiisana dukumiintiyada ayaa lageeynayaa!
Akhristoow markii aan safaro dhaadheer u galay wax ka ogaashaha Shahaadadan Tacdiilka ee murugada Ummada ku dishey, anigoo sidoo kale dhowr wiil oo wadanka ku cusub hal mar u wada xareeyey, 9-maalin gudo hoodna ugu soo wada baxdey dhib la’aan Shahaadadii Tacdiilka ee helitaankeedu Mustaxiil-ka ahaa, ayaan waxaan go’aan sadey in aan ummada gaarsiiyo in la heli karo iyo wadadii saxda aheyd ee aan u marey, qarashkana yareyd, aanna loo baahneyn in “luuqluuq la maro” ama wax “Laaluush” ah la bixiyo.
Akhristoow waa la helaa Shahaadadan wadadii loo marayey oo si waafi ah u faahfaahsanna waa tane si fiican u dhuux. Marka horase; waxaa Allaah mahadiis ah in xal loo helay shahaadadan lagu wareersanaa ee ardeydu ka taagneyd “ Alloow Ur u bixi”. Inkastoo Nasiib darro! ardey ogba eeysan jirin qoraalkan ka hor marka laga reebo inta aan Af-ahaan “Orally” ugu sheegay. Xaqiiqdii waxaa mahadweyn iska leh “Allaah kabacdi” H.E Mudane: Cabdisalaan Xaaji Axmed Liibaan,(The Ambassador), Mudane: Axmed Cabdiraxmaan Sh. Nuur (First Secretary and D.H.M.) iyo dhamaan shaqaalaha Safaarada Soomaaliyeed ee Wadankan Pakistan oo dadaal xoog leh u galay sidii dhibka Ardeyda heysta uga dulqaadi lahaayeen, xalna ugu heli lahaayeen mushkilada meesha ka oogan, iyagoo ugu dambeyntii ku guuleystey Allaah Mahadiis.
Wadada loo maro helitaankeeda ayaa ah sidan soosocota:
Ugu horey waxaad u baahan tahay in aad Safaarada kasoo qaadato warqad sheegeysa in aad sooqaadatey waxbarasho 12-sano ah, shahaadada Dugsiga sare ee aad wadatana la midtahay ama u dhiganto shahaadada wadankan ee lagu magacaano “F.SC”, waxeey safaarada kaa qaadeysaa lacag aad u yar dhanna Rs: 300/ ama $5/, oo ah “Ka qeyb qaadashada Ijaarka/Kirada Safaarada”, waxaad warqadaas orginal-keeda iyo min hal Koobi oo ah Shahaadada dugsiga sare, passport-kaada (Valid Passport) iyo fiisaha waxbarasho (Study visa) ee aan dhicin, iyo sawir Passport size ah, ula tageysaa xarunta Hey’ada Tacliinta sare ee Pakistan qeybteeda u qaabilsan shahaadada Tacdiilka ee Dugsiyada Sare.
Waxaa xusid mudan in meesha laga xareynayo eey tahay Caasimada wadankan Pakistan ee Islamabad, waxaa sidoo kale jirta in xarumaheeda aad u farabadan yihiin, waliba meelo kala duwan ku kala yalaan, oo isla magaaladaa ah, maxaa yeeley qeybkastaa waxbey ku shuqul leedahay. Tusaale ahaan mid ayaa waxeey bixisaa wixii quseeya Shahaadooyinka jaamacadaha dibada laga soo qaatey oo kaliya, hadeey ahaan lahaayeen : Bachelor, Masters, M-phil ama Phd. Hadii aad dooneyso tan waa Xarunta Weyn ee Hey’ada Tacliinta Sare, adresskeeda, taleefanka iyo fax-ka lagala xiriiri karo waa sidan: Higher (Education Commission, Sector H-9,Islamabad. Ph: 0092-51-9040714, Fax: 0092-51-9040713, ama 0092-51-9258744).. Laakiin tan hadda ina quseysa ee aan ka hadleyno -madaama ardeyda wadankan soo gasha u badan yihiin ardeyda wadata Shahaadada Dugsiga sare-, ayaa xarunta lagala xiriirikaro iyana Addresskeeda, Taleefankeeda iyo fax-keeduba yahay sidan (Inter Board Committee of Chairman “IBCC”, At Federal Board Building, Near Shifa Hospital, H-8/4, Islamabad.Tel:0092-51-9235020 ama 0092-51-9235017. Fax: 0092-51-9250454), waxaad ula tageysaa dukumiintiyadii aan kor kusoo xusey, waxaad ka qaadaneysaa labo form oo midna lagu buuxbuuxinayo warbixin ardeyga kusaabtsan “Stdudent particulars”, halka kan kalana uu yahay midkii aad lacagta ku shubi laheyd.
Waxaa leyska qaadaa lacag dhan Rs1500/ una dhiganta ($25/,) waxaana markii hore lacagta lagu shubi jirey Bankiga address-kan leh, Allied bank Limited, I & T Centre, Branch Sarya Chowk, G-8/4, Islamabad, Laakiin waa laga badalley hadda oo Account-koodii weey kasoo rarteen, Muhiimada eey leedahay in aan xusana waa in formka lacagta lagu bixiyo uu wali ku yaalo/ku qoranyahay magaca Bank-gan iyo address-kiisaba taasoo laga yaabo in ardeygu uu ku habsaamo ama ku lug-go’o weyna dhacdey, iyadoo waqti iyo lacagba ka khasaarayaan ardeyga maadaama Islamabad meeshii aad aadaba Taksi uun la qaato. Hadase waxaa lagu shubaa lacagta Bangi isla xarunta ku dhexyaalla oo lagu magacaabo United Bank Limited (UBL), waxaa xusid mudan, in meesha eeysan laheyn meel wax lagu koobiyeysto sidaa daraadeed waa muhiim in aad Dukumiintiyadaada hore usoo koobiyeysato (min hal koobi),-hadii aan hada loo sameyn- maxaa yeeley meesha kuugu dhow waa meel aad Taxsi u qaadaneyso. Labada form ee aad buuxbuuxineeyso iyaga wax koobiyeyn ah lagaagama baahna, sidooda ayaad ku dhiibeysaa, waxaa sidoo kale jirta in “Orginal-ka Shahaadada Dugsiga sare” iyo Original-ka warqadii aad safaarada kasoo qaadatey iyo koobiyaashaba halmar lagaa wada xareynayo, waxaana lagu ballaminayaa 9-maalmood ka bacdi.
Waa muhiim in ardeyga shahaadada iskuullo kale tusin lahaa si uu ugu bilaabo, uu ku xisaabtamo in Original-ka Shahaadada laga xareeynayo. Waxaa sidoo kale in lagu baraarugsanaado eey tahay in xafiisyada Dowladu la xiro 2:00Pm ama Sideed saac oo duhurnimo sida dadka qaar u yaqaanaan si aadan u luggo’in.
GABAGABO IYO GUNAANAD
Gabagabadii iyo gunaanadkii waxaan rajeynayaa in ummad farabadanna eey ka faa’ideysan doonaan, waxaa la yiraahdaa warku waa awood “Information is Power” oo hadii aad war hesho go’aan sax ah in aad gaarto ayuu kugu saacidayaa. Soomaalida ayaa tiraahda “War helaa Talo Hela”. waxaase Calool xumo iyo caloolyoow ah, hadii Waalid iyo ardey masaakiin ah dukumiintiyo aan waxba ka jirin iyo warar been ah lacag looga gurto, ama ardeygu uusanba dhaqaaqin isagoo dukumiintiyadii uu u baahanyahay, laakiin uu ku andacoonayo ma furna ama maba garanayo sidii aan ku heli lahaa ama wadadii aan u mari lahaa. Waxaan si gaar ah uga codsanayaa akhristaha sharafta badan ee warbixintan aqriyey in uu uga faa’ideeyo qofkasta oo eey quseyn karto si eey wax ugu tarto adigana Allaah kaaga Abaal mariyo.
AFEER IYO FIIRO GAAR Ah
Wixii aad u dhib badan ee aan laheleyn, qofkii kartidiisa kusoo saara, qarashka laga qaatey maahee, wax macquul ah dulsaarta Sida Islaamku ogolyahay, umaleyn maayo in eey dhibleedahay maadaama Waqti iyo Tamarba (Time ana Energy) uu galiyey. Laakiin meesha kuma jirto in wax aan lacag kaaga bixin Boqolaal Doollar Ummada looga dhaco, ama wax fudud oo wada sahlan loo maro qofka looga dhigo wax aan laheliba Karin Mukhalaskaa in uu howlgalo maahee, ayadoo laga faa’ideysanayo Habacsanaanta ama cuseybka ardeygaa miskiinka ah, sidaana waalid lacag looga feero daaro.Anigase waxii tabarteyda ah dadaaley. Rasuulka (SCW) ayaa xadiith ku yiri “Qulil Xaq Waloowkaana Murraa” oo micnihiisu yahay xaqa sheeg haba qaraarnaadee.wuxuuna sidoo kale yiri “Allaahu fiicownilcabdi maakaanalcabdu fii cowni Akhiihi” oo micnaheedu yahay Allaah wuu caawinayaa, inta uuba adoonku caawinayo walaalkiis. Yaan caawinta Allaah u baahneyn!? Jawaabtu waa Cidna.
W.Q Dalmar Omar Gacal
Islamabad-Pakistan
E-mail dalmaryare@hotmail.com
qoraalkan waxuu soo baxay Fri 9/11/07
HORDHAC/GOGOL DHIG
Allaah ayaa mahad oo idil iska leh, nabadgalyo iyo naxariisina Nabigeena Muxammad ah Allaah ha siiyo.
Intaa kabacdi; Shahaadada Tacdiilka (The Equivelence Certificate) ayaa ah, shahaado ardeyda Soomaaliyeed si aad ah eey ugu wareereen, waliba qaar mustaqbalkooda waxbarasho Mugdi weyn galisey oo gilgishey dhab ahaan, illaa maantadan lajoogana ardey aad u farabadan ayaa ku wareersan Shahaadadaa Muhiimka ah. Nasiib wanaag! Waxaan isu xilsaarney in aan baaritaan xoogan ku sameeyno dhibka jira, si aan u ogaano waxa keeney, waxa gaarsiiyey meesha uu gaarey iyo Xalka arintan jiqda isku ah ee madaxa isla gashey, taasoo Alla mahadiis Nasiib wanaag aan soo helney! Ugu dambeyna waxaan usoo gudbineynaa Xalkaas loo wada ooman yahay ummadweynta Soomaaliyeed si looga faa’ideysto. Waxaana Allaah ka rajeyneynaa in Waalid farabadan iyo ardeydooduba warbixintan xaqiiqdii Utun ama Mariid ku taagneyd ka siibi doonto, Duco hal haleel ahna inoo duceeyndoonaan. Anigan qorey, intii iga caawisey iyo website-kan qiimaha badan ee ummada wanaagan usoo gudbinaya, ajar iyo xasanaad aan lasoo koobi karinna Allaah uu inaga wada siiyo.Aamin
WAXA EEY TAHAY SHAHAADADA TACDIILKA AMA SHAHAADADA ISBARBARDHIGA (EQUIVELENCE CERTIFICATE}
Hadii aan marka ugu horeeysa qeexno ama tacriifino (The Defenition) Shahaadada Tacdiilka ama Shahaadada Isbarbardhiga (The Equivelence certificate), waa shahaado cadeyneysa in shahaadada ardeygu kala yimid wadan kale eey la mid tahay tan laga qaato wadankan Pakistan ee ardeygu uu doonayo in uu waxkabarato. Shahaadadan ardeygu wuu u baahan yahay marba hadii uu Shahaadooyinkiisa dibada kala yimid, rabana in uu wadankan Pakistan waxbarashadiisa kasii wato. Shahaadada ardeygu uu wato waxeey noqon kartaa mid Dugsi sare, ama mid ah heerarka kala duwan ee waxbarashada jaamacadeed.
Shahaadadan Isbarbardhiga ama Tacdiilka waxaa loo kala qaadaa labo qeybood. Waa mida Koobaade ardeyda wadata shahaadada Dugsiga sare, taasoo eey kala yimaadeen wadan aan Pakistan aheyn, waxaa loo sameeyey meel u gaar ah oo eey ka doontaan. Qeybta kale waa ardeyda wadata shahaadooyinka kala gadisan ee jaamacadeed iyana waxaa loo sameeyey meel kaloo aan aheyn isla xaruntii hore, inkastoo labada waaxoodba eey isla hoos tagayaan kana mid yihiin Hey’ada Tacliinta Sare ee wadankan Pakistan ee loo yaqaa (Higher Education Commission “HEC”).
Ardeyda dooneysa in eey jaamacad ka bilaabaan wadankan Pakistan, waxaaa looga baahan yahay in eey soo qaataan waxbarashada asaasiga ah ee ka kooban 12-ka sano “12- years of formal basic education” taasoo kala ah: Dugsiga Hoose , midka Dhexe iyo Kan sareba. Maadaama ardeydaas eeysan wadankan ku qaadan 12-kaa sano ee waxbarasho, waa in eey heeystaan shahaadadan cadeyneysa (The Equivelence Certificate) in eey soo qaateen waxbarasho 12-sano ah, waliba 12-kaa sano la midtahay 12-ka sano ee waxbarashada asaasiga ah ee wadankan Pakistan laga qaato. Shahaadadaas waxeey ka saacideysaa ardeyda in eey si dhib la’aan ah loogu ogolaado waxbarashada jaamacadeed ee wadankan Pakistan, una noqdaan ardey u qalanta “Qualified” waxbarasho Jaamacadeed.
DHIBKA MARKII HORE KATAAGNAA SHAHAADADA TACDIILKA AMA ISBARBARDHIAG
Xaqiiqdii in Mudo aheydba dhib weyn ayaa ka taagnaa helidda Shahaadadan. Ardey aad u farabadanna waa eey ku rafaadeen, qaar ayaa iyagoo jaamacada dhamaad u mareyso kusigteen in Shahaadadaa darteen loogaba eryo gabi ahaanba waxbarashadii jaamacadeed. Illaa iyo hadana ardeybaa qarka u saaran in laga joojiyo waxbarashada jaamacadda. Ardey kaloo jaamacaddii dhameeyseyna waxaa laga xayirey oo loo diidey Shaahadadii jaamacadeed (The Degree) laguna yiri illaa aad keentaan shahaadada tacdiilka, cidiba idin siinmeyso Degree-giina.
Waxaa is weydiin mudan; hadii waqtiyadii hore Shahaadadan iska sahlaneyd helideeda maxaa keeynay in laga joojiyo Soomaalida siinta shahaadadan? Waxaa loo aaneeynayaa dhowrkan arimood ee soo socda:
1-Niman Si Khaldan u fikirey: Marka aan leeyahay niman si khaldan u fikirey, waa sax maxaa yeeley hadii akhristoow sida eey u fikireen sababtey in ardeyda Soomaaliyeed dukumiintiyo eey heli jireen, gabi ahaanba waayeen oo loodiidey, soow fikirkooda ma qaldana? ayaguna soow kuma sifoobayaan niman si khaldan u fikirey? Jawaabtu waa haa. Mudo markii xafiisyada Pakistan u qaabilsan dukumiintiyada ardeyda Ajaanibta ah Soomaalida ku wareersanaayeen, ayaa waxaa eey madaxdii Pakistan-ta aheyd ee qaabilsaneyd howlahan weydiiyeen ardeydii Soomaaliyeed iyagoo dhahaya “waxaad inoo keentaan ardeydiina Soomaaliyeed bil gudaheed shahaadooyin eey ku kala saxiixan yihiin boqolaal waziir oo midkastaba saxiixiisa u gaaryahay, ee waziiradiinu ma maaliskasta ayaa la badalaa mise wax weyn ayaa si idinka ah? Hadii aan si kale u dhahno micnuhu waa “Ma Foojiriisteyaal baad tihiin?” Guuxa markii uu batey ayaa waxaa Xafiisyada Dowlada tagay Koox is wadata, waxeeyna u geeyeen shahaado gaar ah, waxeey u sheegeen mida eey wataan in eey tahay tan kaliya ee saxda ah, taasna eey noqoto mida eey tahay in eey aqbasho Dowlada Pakistan, waxa kalana eey yihiin wax qaldan oo aan sax aheyn gabi ahaantoodaba, lana soo wadafarsameeyey, sidaa daraadeedna eey qashinka ku daraan. Ogoow akhristoow! Talaabadaas khaldan ka hor ardeyda Soomaaliyeed waxeey geeysan jireen shahaadadii eey wataan, ha ahaadeen shaadooyinkii Dowladii ka horeysey buburka, ama shahaadooyinka Iskuulada waqtigan shaqeeya, iyo hey’adaha eey ku bahoobeen intaba sida: FPENS. Natiijadii waxeey noqotey in Shahaadadii eey la gulfinayeena cidi ka aqbalin, kuwii kalana guud ahaanba la joojiyo! Xaqiiqda ayaa waxeey tahay “Meelkastoo Soomaalida ka xiranta, Soomaali kale ayaa Sooxirtey” laga yaabe in eey is lahaayeen, ummada dhuunta qabta, “Mukhallasiin” ka noqda, kadibana ka lacageysta!. Soow xaalkuba ma noqon “ Afkiibaa Juuqda gabay!”
2-Burburka ku yimid Wadankeeni Hooyo, Cabdalla Shideeye iyo Xarumahiisa Dalka: Arinta labaad ee loo aaneynayo ayaa waxeey tahay burburka ku yimid wadankeenii Hooyo. Wadan burburkiisa wuxuu yahay isaga sheekeeyn meyno oo waa waxa nadhigey meesha Soomaali taal manta, ee xaqiiqdii dad badani kaba quusteen “Naxariista Allaah lagama quustee”. Burburkii wadanka waxaa la burburey waxkastoo Soomaali Shansaneeysey. Hadaanse dhinaca Ardeyda iyo waxbarashadooda si gaar ah uga hadlo, waxeey waayeen waxbarashadii lacag la’aanta aheyd dibadana Dowladoodu ugu diri jirtey, halkii waalid aan waxba heysan culeyskaa lagu fiirsan lahaa, -waqtigan dhibka badana iskaba daa warkiisa- iyo ufududeynta waxkastoo wadanka ardeygu waxkabaranayo uu uga baahdo, inkastoo aan maantaba leenahay Safaarado Agoon ah.
Hadaan usoo laabto Maxallushaahidka ama ujeedada hadalka, akhristoow waxaa dhacda in laba shahaado oo wadanka laga soo wada qaatey iskuna waqti ah, ayaa midi waxaa uu magaca wadanka ugu qoran yahay sidatan: Jamhuuriyada Dimoqraadiga Soomaaliya “Somali Democratic Republic” halka tan kalana uu ugu qoran yahay Jamhuuriyada Soomaaliya “Somali Republic” labadii ardey oo halmar wadanka isla yimid, hal wadanna kawada Socda, iskuna waqti ah, ayaa magacii wadanku kala duwan yahay, sidee Dowlada loola tagayo u fasiran kartaa? Dabcan magaca wadan mararka qaar weey dhacdaa in la badalo, laakiin mar hadii la badalo wixii dukumiinti ah ee ka dambeeya waqtiga magaca wadanka la badaley, waxeey qaataan magaca cusub ee Wadanka loo bixiyey, laakiin hadii labadan Shahaado ee isku waqtiga la bixiyey, magacii wadankaas laba siyaabo ugu kala qoran yahay, bal adiga si uun u sharax! Waxeey Soomaalidu tiraahdaa “Nimaan yaabinaa waa yaabey yiraa (dhaha)” waxaase intaa kasii dhib badan labadaa magac ee halka wadanba aan wadannee, “Waa ka daroo dibi dhale!” shahaadooyinka haltaariiq lawada saxiixey ayaa waxaa kala saxiixey waziirayaal Waxbarasho ee aan lasoo koobi Karin cadadooda, oo midba magaciisa iyo saxiixiisuba u gaar yihiin!, waayaabe ma waxaan dhahnaa Ilbiriqsiyo ayaa Waziiradeena waxbarasho loo badalaa!?. Waxaa sidoo kale jirta in shahaadooyinka qaar dadka farsameeya eey ku soo gaaraan iyadoo magaca waziirku ku daabacan yahay oo mabadalikaraan, laakiin maadaama meelo farabadan oo isla Cabdalla Shideeye ah lagu sameeyo iyo xarumihiisa kala madaxa banaanba ee daafaha wadankoo idil ku kala yaala, waxaa saxiixa Shahaadadaas iyadoo magaca waziirku uu ku daabacan soo baxdey ninka markaa uun kuu sameynaya, hadaba waxaa kuusoo baxa magaca hal waziir waxbarasho, malaayiin Saxiix oo kala Duwana leh!, keebaa sax ah? keebaase khaldan? BaL adiguba isweydii! Sideed u sharaxeysaa Ileyn waxa Dukumiintiyada loogeynayo waa Dowlad nidaam iyo kala dambeyn leh oo sida eey xoriyada u qaadatey Augost14,1947 aan sideena oo kale dib u noqon oo aan is cunine.?
Xikmadaheena Soomaaliyeed ee Hodonka ah ayaa waxaa ka mid ah mid dhaheysa “Gaalka dil Gartiisana sii” oo micnaheedu yahay: Hadii aad waxsheegeeyso xumaan iyo wanaagba ka sheeg, inta aad xumaanta uun sheegi laheyd. Xaqiiqdii Cabdalla Shideeye wuxuu ummada u hayaa howshii wazaaradihii Dowlada ummada u qaban jireen, marka laga hadlo wixii dukumiintiyo ku saabtsan. Xaqiiqduse waxeey tahay waxwalboo wanaag leh xumaana wey leeyihiin haba kala badnaadeene.
Cabdalla Shideeye, isagaa ah meesha waxkasoo baxaan, marka waad dareemi kartaa kaalinta uu ku yeelan karo dhibka jira.Waxaa dhacda in Shahaadooyinka uu cabdalla Shideeye Sameeyo qaar waxyaabo xaqiiqdii iyagu eey ku filnaan lahaayeen, eeysan wax mas’uuliyad ah iska saarin- laga yaabe in qaarkood tabarba eey ka noqotey-. Wixii dhib guud ah ee jira ee wax weyn eeysan ka qaban Karin waa gaar, laakiin wixii eey ku filanyihiin waxaa wanaagsanaan laheyn in eey si dadnimo leh ugu guntadaan. Tusaale ahaan waxaa ardey degdeg kusoo baxaya loosoo sameynayaa oo hoosta laga soo galinayaa shahaado maadooyinka qaarna loosoo buuxbuuxiyey, qaar kalana meeshii oo banaan laga tagayba, ama magacii maadada meesha ku qoran yahay ayadoo buundooyinkiina banaanyihiin, halka kuwo kalana maadooyinkii iyo buundooyinkiiba qoran yihiin laakiin loo qorey in ardeygu maado kastaa ku dhacsan yahay oo kale, halka luqadaha qaarna eey buundooyin sareeya ugu qoran yihiin -waa isla shahaadadiiye akhristoow ogoow!-.
Bal fiiri sawirka Shahaadadan ee la socta warbixintan. Maxaa yeeley dadka kawada shaqeysta cabdalla Shideeye qasab maaha in eey isku si uwada yaqaanaan Carabiga, Soomaaliga iyo English-ka, ummad farabadan ayaa waqtigu geeyey cabdalla Shideeye, waligoodba yeysan xafiis shaqadiis arkine, ileyn “Dani waa Seetee!”
Shahaadadii Khaldaneyd ee Cabdalla Shideeye
Waxaa iigu Yaab badneyd markii Arday aan u xareynayey Shahaadadan Tacdiinka aan ku baraarugey in Sanadka uu Dhashey ee ugu qoran Baasaboorkiisa iyo kan ugu qoran Shahaadada Dugsiga Sare eeyba u dhaxeeyo Sanad dhan! Sanadkee baad u qoreysaa ardeygaa? Hadiise aad sidaas ku gudbiso oo lagu qabsado wixiisoo dhan soow Cancel maaha? Waliba soow lagama yaabo in eey Saameyn Mustaqbalkiisa waxbarasho ee Wadankan Pakistan ku yeelato? “Allow Sahal Amuuraha, Anna waan ku Sugayaa!”
MUKHALLISIINTA IYO MAXAA KALA HEYSTA ARDEYDA SOOMAALIYEED EE WADANKAN PAKISTAN
Soomaalida ayaa waxeey ku maahmaahdaa “Nin Bukoow Boqoli kuu talisey!” taasoo micnaheedu yahay marka qofku Bukoodo/Xanuunsado/jirrado, cidkastaa talo kusoo tuurta, “Bal sidaasna maa lagu dayo/tijaabiyo!” ayaa qofkiiba ka naxaya dhahaa.
Dhibweyn ayaa ka taagnaa helida Shahaadadan Muhiimka ah. Dhibkaa jira darteed waxeey noqotey in xalkastaa leysku dayo. Qaar Cabdalla shideeye ayey Lasoo xiriireen -ileyn iyagaa waxkasta farsameyn jiraye- si uun jaamacada eey u tusiyaan, shahaadadii ka xanibneydna ugu qaataan, waana arrin aad u Risky badan, maxaa yeeley waa shahaado leh Tiro Tixane ah “Serial number”, wey sahlan tahay in lagugu qabto, hadhowna lagugu qaado xukun “Foojiriinte!” oo ah mid aan sahlaneyn. Pakistan-se waxaa kugu filan in halmar lagugu tuuro “Xamsiyadeeda sida sahlan lagu galo laakiin sanado eey qaadato in lagu soo xasuusto”.
Maxbuus Pakistani ah laguna magacaabo Shehbaz Javed oo laga daawadey TV-ga DAWN NEWS ayaa wuxuu yiri “Waxaa leygu xukumey halsano oo kaliya waxaana hadda ii dhamaadey Tobankii sano, walina waan ku jiraa!!!” Soomaalida qaarkeedse waa Qar iska tuuryaal. Cabdalla shideeyuhu aduunka meelkastuu ka jiraaye, qaarbaan Soomaaliyaba waxba u dirsan oo gudahaba ka heley kuwo wax farsameeya, ayadoo dadka intiisa badan looga dhigey mid saxan, maadaama eeysan ka warheyn, loogana qaatey dukumiintigaa “Bugta ah” lacago u dhexeeya Rs: 9,000/ taasoo la eg ( $150), -illaa 12,000/ ($200/) dabcan qiime kasii badanna waa jiraa kaasooo dad looga qaatey-.Soomaalida ayaa waxeey tiraahdaa “Ilaahoow qof aan wax ogeyn ha cadaabin” Lacagtaa waxaa ardeyda ka daldasha niman Soomaali ah oo la qaraabta niman Suudaan iyo Pakistaani ah, oo waa kala qeybsadaan wixii ardeygaa Soomaaliyeed looga helo waraaqahaa aan waxba istaahilin. Mukhalasiinta qaarkooda “Goowso Dhacsadeyna” waxeey Pakistan-ta u tuuraan Shantoo Boqol oo rubi ($8.3/) wixii kalana iyagaa qaata.
Qaabka ugu xun ee Mukhalasiinta qaar ee ugu indhaha adag sameeyaan ayaa waxaa ka mid ah, in eey u tagaan madaxda joogta meelaha laga bixiyo dukumiintiyada Muhiimka ah nuucii eey rabaan ha ahaadeene, kadibna ku yiraahdaan ninkii Pakistaniga ahaa “War maxaad lacag la’aan ugu bixineysaa Dukumiintiyadan, dadkan lacag waa weyn ayaanba nooga qaadi karaaye, hada kabacdi kiiba Soomaali ah ee kuu yimaada hebel u tag dheh, si aan u noqdo qofka kaliya ee wax kaasoo sameyn kara, ee heliba kara dukumiintigaa loo baahanyahay, waa ballan in aan lacag ka wada dharagnee” Pakistani markii horaba mushaarka ku yaraa, dukumiinti uusan lacag gaar ahna ku heli jirina bixinjirey, hadii Dollar waa weyn la baro, soow ummadoo dhan hal Mukhallas cunaha ha ku wada dhago maaha!? Akhristoow meesha Hunguri dadka qaar la galayse Arag!
Xaalku intaa kuma ekee, waxaa jira warar Suuqeed ayaamahan Soomaalida wadankan Pakistan isla dhexwareegeysey, kaasoo sheegaya in Shahaadooyinka lagu soo sameeyo Cabdalla Shideeye kala roonyihiin! Tusaale ahaan in shahaadada “Nin gaar ah” uu sameeyo laga aqoon sanyahay wadankan Pakistan! Oo hadii aad ninkaas kasoo sameysato shahaadada dugsiga Sare, aad heleyso Shahaadada Tacdiilka ah ee lagu wareersan yahay, waliba si fudud lagugu siinayo. Waxaas wax kajiraa haba yaraatee ma jiraan. In warkaas dhahaya shahaadada nin hebel sameeyo ayaa saxan uusan habayaraadee waxba ka jirin waxaan u cuskanayaa oo dabcan wax loo cuskado ugu haboon xaqiiqatan, xiriirka aan la yeeshey Safiirka Soomaaliyeed ee wadankan Pakistan H.E Danjire Mudane Cabdisalaan Xaaji Axmed Liibaan, wuxuuna ii xaqiijiyey in waxaasi eeysan waxba ka jirin, Aniganna waxaan u xareeyey dhowr ardey oo Shahaadooyin kala Duwan ee Cabdalla Shideeye wata, weyna usoo wada baxdey oo Alla mahadiis hadda wey wada heystaan. Kuwii warkaa faafiyey ula jeedada eey ka lahaayeen Nin walboow sidaad rabto u qaado!
Waxaa jirta in Shahaadada ugu roon ee Pakistan qofba la soo aado eey tahay shahaadada FPENS, waliba waxeey nimankan Pakistan-ta ku dhagan yihiin Shahaadadii FPENS-ka ee wadata Saxiixii Ustaad Axmed Cabdullaahi Sheik Muxammad (Macallimkeygii Taariikhda islaamka ee Dugsigeygii Sare, ahna Madaxa Iskuulkeeygii Mu’assasatul Imam-A-shaafici.). Waxaanse hubaa in Safaarada Dadaal u geli doonto in eey ka dhaadhiciso xafiisyadan Pakistan-ta in gudoomiyayaasha is bedeli karaan, sidaasna sixiix kale ku imaankaro, inkastoo wixiiba FPENS wata raja weyn lee yihiin, gaar ahaan marka aad xareysaneyso engineering ama Medicine. Xaqiiqdii ma garanayo waxa ku dhacay hey’adihii kale sida: SAFE iyo SOFA. Laakiin Shahaadooyinkii kaloo idil ee Cabdalla Shideeye ama Dowladii Millatery-ga, wax eey is dhaamaan haba yaraatee ma jiraan ee “Guntiga Dhiisha ka dhigo”.
MALLA HELAA SHAHAADADAN?, WADADEESE LOOMARAA?
Waxaan dagaal xoogan kala kulmey rag isugu jirey Mukhallasiin Socod barad ah oo afka kala tagay oo Hungurigoodu uu Caqligiiba ka dheereeyey, iyo Mukhallasiintii ku Goowso dhacsatey ee meesha ka Hunguri baratey. Soomaalida ayaa tiraahda “Dawaco (Dacawo) meeshii eey macmacaan ku barato ayey Macluul ugu baqtidaa” waxaa leygula dagaaley in aan ahay nin aan shaqeysaneyn, ragu in uu shaqeystana aan u ogoleyn,“Riibi geedo ma daaqo, lagamana Daaqo” Rag ayaa yiri lacag xoogan ayaa la inoo ogolyahay ee Cabdi Boqorow wadadan hadii aad soo heshey Anagana inoo sheeg “Sir ahaan” Nimcatul Fashuuqanna inala guro oo ummada ha gaarsiin, hadii aad rabto adiga ayaan kuu wada keeneynaa lacagta aan dadka ka qaadno iyo dukumiintiyadaba ee adiga xaree lacagtana inoo qeybi ee fadlan ummada ha gaarsiin. Waxaan ku iri “Lacagtaa Ilaah meel ka kheyr badan ha iiga Sahlo” maxaa yeeley xaqiiqdu waxeey tahay, qofka laga qaadayo $200/ waa dhibane nafla Caarignimo wado, oo aan garaneyn meel kaluu aado, hadii xaqiiqda sida lagu soo helo uu ogaan lahaana ma bixiyeen lacagtaa, wax gaar ah uusan isaga qabsan karin oo nimankan qabanayaana ma jiro, soow lacagtaa Xaaraan maaha marka?
Mukhallasiinta qaar ayaa ku qaraabta in eey wadada caadiga ah ee lagu helo dukumiintiyada qaar soo raadiyaan oo dadaal galiyaan, markii eey soo helaana dadka uga dhiga wax aan la heli Karin in eey iyagu doonaan maahane. Calool xumada jirta ayaase waxeey tahay in ummadu eeysanba rabin in eey is luraan (Is dhibaanba) oo hadiiba la yiraahdo “Hebelbaa sameeya ama soosaara dukumiintigaas”, waxeey horey ka leeyihiin “Lacagta waa iga tan ee hoo”, ayadoo laga yaabo in guriga Muskiisaba uu ku yaalo xafiiska la geynayo, isagoo lacag la’aan ah, wadaduna fududahay. Marka lacagtii larabana waa lagaa qaadanayaa, gurigaada Muskiisana dukumiintiyada ayaa lageeynayaa!
Akhristoow markii aan safaro dhaadheer u galay wax ka ogaashaha Shahaadadan Tacdiilka ee murugada Ummada ku dishey, anigoo sidoo kale dhowr wiil oo wadanka ku cusub hal mar u wada xareeyey, 9-maalin gudo hoodna ugu soo wada baxdey dhib la’aan Shahaadadii Tacdiilka ee helitaankeedu Mustaxiil-ka ahaa, ayaan waxaan go’aan sadey in aan ummada gaarsiiyo in la heli karo iyo wadadii saxda aheyd ee aan u marey, qarashkana yareyd, aanna loo baahneyn in “luuqluuq la maro” ama wax “Laaluush” ah la bixiyo.
Akhristoow waa la helaa Shahaadadan wadadii loo marayey oo si waafi ah u faahfaahsanna waa tane si fiican u dhuux. Marka horase; waxaa Allaah mahadiis ah in xal loo helay shahaadadan lagu wareersanaa ee ardeydu ka taagneyd “ Alloow Ur u bixi”. Inkastoo Nasiib darro! ardey ogba eeysan jirin qoraalkan ka hor marka laga reebo inta aan Af-ahaan “Orally” ugu sheegay. Xaqiiqdii waxaa mahadweyn iska leh “Allaah kabacdi” H.E Mudane: Cabdisalaan Xaaji Axmed Liibaan,(The Ambassador), Mudane: Axmed Cabdiraxmaan Sh. Nuur (First Secretary and D.H.M.) iyo dhamaan shaqaalaha Safaarada Soomaaliyeed ee Wadankan Pakistan oo dadaal xoog leh u galay sidii dhibka Ardeyda heysta uga dulqaadi lahaayeen, xalna ugu heli lahaayeen mushkilada meesha ka oogan, iyagoo ugu dambeyntii ku guuleystey Allaah Mahadiis.
Wadada loo maro helitaankeeda ayaa ah sidan soosocota:
Ugu horey waxaad u baahan tahay in aad Safaarada kasoo qaadato warqad sheegeysa in aad sooqaadatey waxbarasho 12-sano ah, shahaadada Dugsiga sare ee aad wadatana la midtahay ama u dhiganto shahaadada wadankan ee lagu magacaano “F.SC”, waxeey safaarada kaa qaadeysaa lacag aad u yar dhanna Rs: 300/ ama $5/, oo ah “Ka qeyb qaadashada Ijaarka/Kirada Safaarada”, waxaad warqadaas orginal-keeda iyo min hal Koobi oo ah Shahaadada dugsiga sare, passport-kaada (Valid Passport) iyo fiisaha waxbarasho (Study visa) ee aan dhicin, iyo sawir Passport size ah, ula tageysaa xarunta Hey’ada Tacliinta sare ee Pakistan qeybteeda u qaabilsan shahaadada Tacdiilka ee Dugsiyada Sare.
Waxaa xusid mudan in meesha laga xareynayo eey tahay Caasimada wadankan Pakistan ee Islamabad, waxaa sidoo kale jirta in xarumaheeda aad u farabadan yihiin, waliba meelo kala duwan ku kala yalaan, oo isla magaaladaa ah, maxaa yeeley qeybkastaa waxbey ku shuqul leedahay. Tusaale ahaan mid ayaa waxeey bixisaa wixii quseeya Shahaadooyinka jaamacadaha dibada laga soo qaatey oo kaliya, hadeey ahaan lahaayeen : Bachelor, Masters, M-phil ama Phd. Hadii aad dooneyso tan waa Xarunta Weyn ee Hey’ada Tacliinta Sare, adresskeeda, taleefanka iyo fax-ka lagala xiriiri karo waa sidan: Higher (Education Commission, Sector H-9,Islamabad. Ph: 0092-51-9040714, Fax: 0092-51-9040713, ama 0092-51-9258744).. Laakiin tan hadda ina quseysa ee aan ka hadleyno -madaama ardeyda wadankan soo gasha u badan yihiin ardeyda wadata Shahaadada Dugsiga sare-, ayaa xarunta lagala xiriirikaro iyana Addresskeeda, Taleefankeeda iyo fax-keeduba yahay sidan (Inter Board Committee of Chairman “IBCC”, At Federal Board Building, Near Shifa Hospital, H-8/4, Islamabad.Tel:0092-51-9235020 ama 0092-51-9235017. Fax: 0092-51-9250454), waxaad ula tageysaa dukumiintiyadii aan kor kusoo xusey, waxaad ka qaadaneysaa labo form oo midna lagu buuxbuuxinayo warbixin ardeyga kusaabtsan “Stdudent particulars”, halka kan kalana uu yahay midkii aad lacagta ku shubi laheyd.
Waxaa leyska qaadaa lacag dhan Rs1500/ una dhiganta ($25/,) waxaana markii hore lacagta lagu shubi jirey Bankiga address-kan leh, Allied bank Limited, I & T Centre, Branch Sarya Chowk, G-8/4, Islamabad, Laakiin waa laga badalley hadda oo Account-koodii weey kasoo rarteen, Muhiimada eey leedahay in aan xusana waa in formka lacagta lagu bixiyo uu wali ku yaalo/ku qoranyahay magaca Bank-gan iyo address-kiisaba taasoo laga yaabo in ardeygu uu ku habsaamo ama ku lug-go’o weyna dhacdey, iyadoo waqti iyo lacagba ka khasaarayaan ardeyga maadaama Islamabad meeshii aad aadaba Taksi uun la qaato. Hadase waxaa lagu shubaa lacagta Bangi isla xarunta ku dhexyaalla oo lagu magacaabo United Bank Limited (UBL), waxaa xusid mudan, in meesha eeysan laheyn meel wax lagu koobiyeysto sidaa daraadeed waa muhiim in aad Dukumiintiyadaada hore usoo koobiyeysato (min hal koobi),-hadii aan hada loo sameyn- maxaa yeeley meesha kuugu dhow waa meel aad Taxsi u qaadaneyso. Labada form ee aad buuxbuuxineeyso iyaga wax koobiyeyn ah lagaagama baahna, sidooda ayaad ku dhiibeysaa, waxaa sidoo kale jirta in “Orginal-ka Shahaadada Dugsiga sare” iyo Original-ka warqadii aad safaarada kasoo qaadatey iyo koobiyaashaba halmar lagaa wada xareynayo, waxaana lagu ballaminayaa 9-maalmood ka bacdi.
Waa muhiim in ardeyga shahaadada iskuullo kale tusin lahaa si uu ugu bilaabo, uu ku xisaabtamo in Original-ka Shahaadada laga xareeynayo. Waxaa sidoo kale in lagu baraarugsanaado eey tahay in xafiisyada Dowladu la xiro 2:00Pm ama Sideed saac oo duhurnimo sida dadka qaar u yaqaanaan si aadan u luggo’in.
GABAGABO IYO GUNAANAD
Gabagabadii iyo gunaanadkii waxaan rajeynayaa in ummad farabadanna eey ka faa’ideysan doonaan, waxaa la yiraahdaa warku waa awood “Information is Power” oo hadii aad war hesho go’aan sax ah in aad gaarto ayuu kugu saacidayaa. Soomaalida ayaa tiraahda “War helaa Talo Hela”. waxaase Calool xumo iyo caloolyoow ah, hadii Waalid iyo ardey masaakiin ah dukumiintiyo aan waxba ka jirin iyo warar been ah lacag looga gurto, ama ardeygu uusanba dhaqaaqin isagoo dukumiintiyadii uu u baahanyahay, laakiin uu ku andacoonayo ma furna ama maba garanayo sidii aan ku heli lahaa ama wadadii aan u mari lahaa. Waxaan si gaar ah uga codsanayaa akhristaha sharafta badan ee warbixintan aqriyey in uu uga faa’ideeyo qofkasta oo eey quseyn karto si eey wax ugu tarto adigana Allaah kaaga Abaal mariyo.
AFEER IYO FIIRO GAAR Ah
Wixii aad u dhib badan ee aan laheleyn, qofkii kartidiisa kusoo saara, qarashka laga qaatey maahee, wax macquul ah dulsaarta Sida Islaamku ogolyahay, umaleyn maayo in eey dhibleedahay maadaama Waqti iyo Tamarba (Time ana Energy) uu galiyey. Laakiin meesha kuma jirto in wax aan lacag kaaga bixin Boqolaal Doollar Ummada looga dhaco, ama wax fudud oo wada sahlan loo maro qofka looga dhigo wax aan laheliba Karin Mukhalaskaa in uu howlgalo maahee, ayadoo laga faa’ideysanayo Habacsanaanta ama cuseybka ardeygaa miskiinka ah, sidaana waalid lacag looga feero daaro.Anigase waxii tabarteyda ah dadaaley. Rasuulka (SCW) ayaa xadiith ku yiri “Qulil Xaq Waloowkaana Murraa” oo micnihiisu yahay xaqa sheeg haba qaraarnaadee.wuxuuna sidoo kale yiri “Allaahu fiicownilcabdi maakaanalcabdu fii cowni Akhiihi” oo micnaheedu yahay Allaah wuu caawinayaa, inta uuba adoonku caawinayo walaalkiis. Yaan caawinta Allaah u baahneyn!? Jawaabtu waa Cidna.
W.Q Dalmar Omar Gacal
Islamabad-Pakistan
E-mail dalmaryare@hotmail.com
qoraalkan waxuu soo baxay Fri 9/11/07
Subscribe to:
Posts (Atom)